Pisma wczesne

Pełny tytuł: Pisma wczesne

Przekład z łaciny: Tatiana Krynicka

Termin wydania: marzec 2026

Izydor (ok. 560-636), biskup Sewilli – święty, ojciec i doktor Kościoła katolickiego, teolog, historyk, encyklopedysta, przedstawiciel renesansu wizygockiego, który dziedzictwo antyku połączył z dorobkiem intelektualnym wczesnego chrześcijaństwa. Jego „Pisma wczesne” stanowią zbiór pięciu stosunkowo krótkich traktatów z początkowego okresu twórczości autora, powstały w latach 592-615. Cztery z nich mają charakter egzegetyczny, a jedno dydaktyczny. Za wyjątkiem jednego, wydanie pozostałych będzie pierwszą polską edycją tych tekstów. „Pisma wczesne” wyznaczają krąg zainteresowań badawczych młodego Izydora. Z pobranych nauk wyniósł przekonanie, że Kościołowi i państwu, którym pragnął służyć, potrzeba ludzi prawych oraz wykształconych, a co więcej, że bez wykształcenia nie ma mądrości, zaś bez mądrości nie można podobać się Bogu i być pożytecznym dla ludzi. Swoim życiem zaświadczył o głoszonych ideałach.

Jako biskup Sewilli od ok. 600 roku dążył do podniesienia poziomu intelektualnego i moralnego duchowieństwa w swojej Ojczyźnie. Zyskał sławę jako wybitny kaznodzieja i mówca, organizator synodów oraz twórca regulacji prawnych. Wspierał klasztory na Półwyspie Iberyjskim, wykazał się także dobroczynnością wobec ubogich. Doradzał królom wizygockim.

Autor dzieł dogmatycznych, egzegetycznych, historycznych i dydaktycznych, między innymi:
Sententiarum libri tres, De ortu et obitu patrum, Historia Gothorum, Vandalorum, Sueborum, De viris illustribus, Etymologiae, De natura rerum, De ecclesiasticis officiis, Regula monachorum, Synonyma.

Kontekst źródłowy

Izydor podjął się napisania wielu traktatów w odpowiedzi na usilne prośby rozmiłowanych w wiedzy przyjaciół, króla Sisebuta (?-612-621), którego był doradcą oraz biskupa Saragossy Brauliona (ok. 590-651). Niewykluczone, że niektóre z prezentowanych pism powstały z tej inspiracji.

Dzieła Izydora zrodziły się w bogatej bibliotece biskupów Sewilli, miasta portowego, do którego od najdawniejszych czasów, nieprzerwanie, nawet w czasach barbarzyńskich najazdów docierały statki z całego świata śródziemnomorskiego, na pokładzie których znajdowały się nie tylko egzotyczne pachnidła, kosztowne tkaniny i metale, ale również nowe doktryny i książki. Właśnie stąd traktaty Izydora wyruszyła w szeroki świat, przekraczając Pireneje i przepływając morza, aby zagościć we wszystkich znaczących bibliotekach klasztornych, w księgozbiorach karolińskich szkół i średniowiecznych uniwersytetów. Badając reminiscencje pism wcześniejszych autorów w dziełach Sewilczyka możemy próbować ustalić, jaka była zawartość tej biblioteki, której bogactwa dzięki Izydorowi przez wieki służyły pokoleniom Europejczyków. Starożytnych mistrzów słowa Sewilczyk znał przypuszczalnie przede wszystkim za pośrednictwem komentarzy gramatyków, a także dzięki scholiom oraz cytatom u pisarzy wczesnochrześcijańskich. Wygląda na to, że miał dostęp do łacińskich encyklopedii Kasjodora i Marcjana Kapelli, Pliniusza i Swetoniusza. Jak się wydaje, korzystał także z podręczników z różnych dziedzin wiedzy, a przede wszystkim z popularnych w późnej starożytności wyciągów, streszczeń i kompilacji. Ustalenie bezpośrednich źródeł autora traktatów jest skomplikowane nie tylko dlatego, że zestawienia, z których korzystał, były anonimowe i w znacznej mierze zaginęły, lecz także dlatego, że często łączyły dane pochodzące z licznych, bardzo różnych pism, w związku z czym mamy do czynienia nawet nie z jednym, trudnym do ustalenia źródłem, ale z tak zwanym przenikaniem się źródeł (tradition diffuse), które polega na wykorzystaniu przez pisarza wiadomości ogólnie znanych, znajdujących się w dziełach licznych pisarzy, a nawet przynależących do różnych tradycji, pisemnych i ustnych oraz nie potrzebujących uzasadnienia poprzez odwołanie się do jakichkolwiek autorytetów. Poszukiwanie źródeł utrudnia również fakt, że cytował je nie tylko wykorzystując własne notatki, ale też z pamięci.

„Pisma wczesne” Izydora nie są tylko pomnikami dawnej kultury, starożytności chrześcijańskiej, świadectwami minionych epok, głoszącymi ich wyblakłą, przebrzmiałą świetność. Katalogami przestarzałych wierzeń, przekonań, błędnych i nieaktualnych wiadomości o świecie. Przeciwnie, są arcydziełami i dokumentami z zamierzchłej przeszłości, świadczącym chociażby jak daleką drogę przebyła ludzkość w swoim intelektualnym rozwoju. Wczesnochrześcijańskie źródła wiedzy nie wyschły. Nie jest ich rolą dorównywanie współczesnym opracowaniom, kompendiom wiedzy czy informacji. Zgodnie z zasadą że historia jest nauczycielką życia spełniają raczej rolę zwierciadła, dzięki któremu możemy spojrzeć w głąb dziejów, ujrzeć początek intelektualnej wędrówki ludów Europy przez wieki. Pozwalają docenić i uszanować osiągnięty przez ludzkość poziom, na który pracowały pokolenia mędrców, nauczycieli, kopistów i uczonych. Cytując Bernarda z Chartres (1060-1125):

Jesteśmy karłami, którzy wspięli się na ramiona olbrzymów. W ten sposób widzimy więcej i dalej niż oni, ale nie dlatego, ażeby wzrok nasz był bystrzejszy lub wzrost słuszniejszy, ale dlatego, iż to oni dźwigają nas w górę i podnoszą o całą gigantyczną wysokość.

Traktaty biskupa Sewilli skierowane są do czytelników zainteresowanych: filologią klasyczną, patrologią, dogmatyką, literaturoznawstwem, teologią, filozofią, egzegezą biblijną, dydaktyką, mediewistyką, historią Kościoła, językoznawstwem, socjologią, historią kultury i nauki oraz innymi naukami humanistycznymi. Posiadają ogromne walory poznawcze, edukacyjne i dydaktyczne. Szczególnie polecana jest uczniom, a także studentom w/w dziedzin nauki, pracownikom naukowym, dziennikarzom, duchownym i szeroko pojętej inteligencji. Książka powinna trafić do wszystkich bibliotek akademickich i wydziałowych, a także publicznych.