O znakomitych mężach, czyli co pisarze wczesno­chrześ­cijańscy pisali o pisarzach wczesno­chrześ­cijańskich

Opracowanie: ks. Marek Starowieyski, Wojciech Stawiszyński

Specyficznym gatunkiem literatury patrystycznej są katalogi pisarzy zatytułowane de viris illustribus (o znakomitych mężach) lub podobnie. Przedstawiamy grupę tych pisarzy, którzy niejako mimochodem, spisali pierwsze podręczniki patrologii pisząc o „znakomitych mężach”, czyli głównie o pisarzach chrześcijańskich, czasami znanych osobiście lub z lektur dzieł, a czasami tylko z drugiej ręki, tak jak ich postrzegali. Korzystali oni, świadomie czy nieświadomie, z tradycji greckiej biografii perypatetyckiej poprzez łacińskiego pisarza Swetoniusza i w jakiś sposób także przez Cycerona, który w Brutusie zamieścił katalog sławnych oratorów. Takie biografie tworzyli perypatetycy, a potem wymienieni pisarze łacińscy, których – jak sam się chwali – naśladuje Hieronim, pierwszy autor de viris chrześcijańskich; jego zaś naśladują inni, a więc: Gennadiusz w V w. w Galii, Izydor z Sewilli i Ildefons z Toledo, obydwaj w wieku VII w Hiszpanii; ich z kolei naśladują z odpowiednimi, oczywiście, modyfikacjami, inni pisarze w średniowieczu, renesansie i czasach nowożytnych.

Od redakcji

***

Tytuł tego tomu może wydawać się dziwny. Z jednej strony termin „znakomity mąż”, z drugiej strony historia literatury chrześcijańskiej. Taka jednak jest treść książki: „znakomici mężowie”, jej bohaterowie, to głównie pisarze wczesnochrześcijańscy, tak jak ich widzieli inni pisarze wczesnochrześcijańscy Zachodu i Wschodu.
Spróbujmy spojrzeć na dzieje tej książki, a sięgają one pół wieku wstecz. Gdy w latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku Ojciec Jan Maria Szymusiak SJ [† 1987] postanowił wydać słownik wczesnochrześcijańskich pisarzy – brakowało bowiem takowego w literaturze światowej – i rozpoczął do niego przygotowania, zwrócił wtedy uwagę na najstarsze zestawy biografii pisarzy wczesnochrześcijańskich zawarte w dziełach De viris illustribus czterech autorów: św. Hieronima, Gennadiusza z Marsylii, św. Izydora z Sewilli i św. Ildefonsa z Toledo i postanowił je włączyć do swojego słownika. Była to myśl nowatorska, która została zrealizowana w wydanym w 1971 roku Słowniku wczesnochrześcijańskiego piśmiennictwa. Tekst Hieronima wydał osobno w serii „Pisma Starochrześcijańskich Pisarzy” (tom 6, 1970) w przekładzie redemptorysty, zasłużonego tłumacza dzieł patrystycznych, o. Władysława Szołdrskiego [† 1997], opatrując każdy biogram komentarzem i bibliografią – był to materiał przygotowany do Słownika. Inicjatywy wydania pozostałych tekstów nie zdołał zrealizować, stąd też niniejszy tom jest spełnieniem po latach Jego planów.

(fragment Przedmowy)

***

Św. Hieronim ze Strydonu (331/347 – 420) – doktor Kościoła, egzegeta, polemista, autor cennych Listów. Tłumacz Pisma Świętego z hebrajskiego i greckiego na łacinę (Wulgata).

Gennadiusz z Marsylii (zm. ok. 500) – kapłan, teolog i historyk. Kontynuował dzieło św. Hieronima O sławnych mężach. Autor dzieł teologicznych i prawnych.

Św. Izydor z Sewilli (ok. 560 – 636) – święty, doktor Kościoła. Około 619 roku został arcybiskupem Sewilli. Zasłynął z reform Kościoła na Półwyspie Iberyjskim, był doradcą kilku królów wizygockich, wykazał się dobroczynnością wobec biednych, wspierał klasztory. Autor Etymologii; – pierwszej encyklopedii chrześcijańskiej. Współcześnie patron internetu.

Św. Ildefons z Toledo (607 – 667) – święty, ojciec Kościoła, opat klasztoru w Agala. Od roku 657 arcybiskup Toledo. Wybitny teolog Hiszpanii wizygockiej, autor pierwszego traktatu maryjnego na Zachodzie.

Ebedjesu – właściwie Abdiszo bar Bericha (zm. 1318) – metropolita Nisibis w Syrii. Teolog i kanonista, ostatni z wielkich pisarzy nestoriańskich piszących w języku syryjskim.