Heretycy w średniowieczu. Poplecznicy szatana czy chrześcijańscy dysydenci?

Termin wydania: październik 2024

André Vauchez zabiera czytelników w pasjonującą podróż do epoki średniowiecznych sporów i konfliktów religijnych. W roku 1000 herezje dotykają jedynie ograniczonej liczby osób należących do elity kulturalnej i społecznej. Dwieście lat później stają się potężnymi ruchami kontestatorskimi kwestionującymi wpływy duchowieństwa katolickiego. Od nadreńskich obszarów Niemiec po środkowe Włochy i przez Langwedocję po północną Hiszpanię: liczne regiony chrześcijańskiej Europy są wówczas „przeżarte zgnilizną”. Autor omawia herezje katarów, waldensów, paterynów i innych odszczepieńców. Ich działalność była wyzwaniem rzuconym papiestwu, które potępiło owe ruchy jako herezje i zwalczało z pomocą inkwizycji i zakonów żebraczych.

Obraz zmagań heretyków z władzą kościelną i świecką w krajach Europy Zachodniej w średniowieczu, a także ich prześladowanie, skłania do konkluzji dotyczącej sytuacji w Europie środkowej, a konkretnie na obszarze Rzeczypospolitej. Co prawda teza o Rzeczypospolitej jako „państwie bez stosów” Janusza Tazbira, odnosi się do XVI i XVII wieku, jednak w średniowieczu na ziemiach polskich nie dochodziło do prześladowań i pogromów na taką skalę jak na Zachodzie Europy. Analogia jest uzasadniona ponieważ migracje na tereny polskie odbywały się już za czasów Kazimierza Wielkiego. Prześladowani innowiercy, heretycy, a później protestanci (arianie) oraz Żydzi znaleźli w Rzeczypospolitej szlacheckiej spokojną i bezpieczną przystań, na kilka stuleci. Stosunki społeczne opierające się na życzliwości i spolegliwości wobec inaczej myślących i wierzących oraz obowiązujące prawo sprzyjały osiedlaniu się uciekinierów i ich integracji. Dzisiaj powiedzielibyśmy imigrantów. Wydanie książki oprócz walorów czysto poznawczych i naukowych pozwala także na wysuniecie niejako pośrednio wniosków dotyczących historii tolerancji w I Rzeczypospolitej.

André Vauchez (ur. 1934) jest francuskim historykiem, mediewistą specjalizującym się w historii duchowości. Zredagował kilka tomów monumentalnej Historii chrześcijaństwa. W Polsce, nakładem Wydawnictwa Krupski i S-ka, ukazały się tomy 4 i 5 tego monumentalnego dzieła, a także słynna Duchowość średniowiecza (Wydawnictwo Marabut). W ostatnich latach ukazały się we Francji jego dzieła poświęcone m.in. św. Franciszkowi z Asyżu, św. Katarzynie ze Sieny, św. Homobonusowi z Cremony i sanktuariom chrześcijańskim na Zachodzie. W roku 2010 otrzymał Nagrodę Chateaubrianda za Franciszka z Asyżu, a w 2013 Nagrodę Balzana za Historię średniowiecza.