Metafizyczna odyseja. Filozofia Jana Szkota Eriugeny

Człowiek jest punktem centralnym dzieła stworzenia, ale też jest odpowiedzialny za jego upadek, a w następstwie tego za powrót. Z winy człowieka całość rzeczywistości stworzonej popadła w gorszy, bo opisany podziałami, czasem i miejscem, sposób istnienia. Człowiek powinien zatem przywrócić całość kreacji do Boga. Nauka o powrocie, jego uwarunkowaniach, meandrach i etapach jest zasadniczym celem Periphyseonu.
W centrum nauczania o powrocie stoi dzieło zbawcze Jezusa Chrystusa. Eriugena rozwija filozoficzną chrystologię, czyniąc Wcielenie Chrystusa warunkiem możliwości i paradygmatem powrotu. Powstaje tu jednak kolejny problem, a mianowicie kwestia relacji między nauką a egzegezą, wiarą i filozofią. Jan Szkot uważa, że egzegeza biblijna i naukowe badanie świata uzupełniają się nawzajem, biegną przez podobne etapy i zmierzają ku temu samemu celowi. Założeniem tego przekonania jest fakt, że Księga Pisma i Księga Natury mają tego samego autora – Boga; i tego samego czytelnika – człowieka. Z tego względu w dyskursie Eriugeny bardzo ważną funkcję pełnią analizy biblijnych narracji, jako istotne źródło wiedzy i ilustracja tez systemowych.
(fragment Wprowadzenia)

Swoją przygodę ze studium filozofii Jana Szkota Eriugeny rozpoczęłam rozprawą doktorską ogłoszoną w roku 1994 jako monografia pt. Neoplatonizm Jana Szkota Eriugeny. Podmiotowe warunki doświadczenia mistycznego w tradycji neoplatońskiej (Lublin 1994), kontynuowałam w rozprawie habilitacyjnej Księga Pisma i Księga Natury. Heksaemeron Eriugeny i Teodoryka z Chartres (Lublin 1999) oraz w książce Eriugena (Warszawa 2005). Zapoznawszy się nieco z filozofią Jana Szkota podjęłam się tłumaczeń jego tekstów, zaczynając od dzieł ostatnich, choć najpiękniejszych, a mianowicie Homilii do Prologu Ewangelii Jana oraz Komentarza do Ewangelii Jana (Kęty 2000, Altaya -Warszawa 2003, Hachette 2010). Później przyszedł czas na tłumaczenie Periphyseonu, którego pierwszy tom został opublikowany w serii „Ad Fontes” w Wydawnictwie Marek Derewiecki w roku 2009, a ostatni, piąty, w roku 2023. W roku 2018 zostało opublikowane polskie tłumaczenie Szkotowego dzieła O predestynacji w tomie tłumaczeń pt. Jeżeli Bóg istnieje…Wolność człowieka a hipoteza teistyczna (red. A. Stefańczyk, Lublin 2018). W międzyczasie przygotowałam szereg artykułów i wystąpień konferencyjnych poświęconych filozofii Eriugeny, do których będę się odwoływać ze stosowną adnotacją w przypisach. W prezentowanej tu książce, jak zalecał św. Augustyn, przejrzałam i poprawiłam powstałe wcześniej teksty, czyniąc je integralną częścią zupełnie nowej całości, zwłaszcza że mogłam ją uzupełnić polskimi przekładami tekstów Eriugeny. Nadałam jej tytuł Metafizyczna odyseja. Filozofia Jana Szkota Eriugeny. Jestem bowiem przekonana, że w centrum Szkotowego systemu stoi nauka o powrocie człowieka i całej rzeczywistości do Stwórcy, a filozofia Eriugeny rozwija się właśnie w kontekście doktryny powrotu i ze względu na powrót.
Agnieszka Kijewska